مصطفی ملکیان در سخنرانیش در باره معنویت : گوهر ادیان ،معتقد است که ما ادمیان چه بخواهیم چه نخواهیم انسان مدرنیم واین مدرنیته البته ذومراتب است.آیا برای انسان مدرن هر برداشتی از دین امکان پذیر است؟پاسخ اینست که نه .انسان مدرن دیگر نمی تواند دین را مانند انسان سنتی قبل قبول کند.بنا براین چنین انسانی وقتی نتوانست تلقی سنتی از دین را قبول کند ناگزیر دو راه در پیش دارد1- بطور کلی از دین دست بشوید. که در این صورت مزایای دین را از دست می دهد چراکه ادیان واجد کارکردهای مثبتی در درون آدمی هستند. 2-دین را بصورت جدیدی بپذیرد که او این فهم جدید را معنویت می نامد.چراکه بکار گیری واژه دین علاوه بر بار مثبت واجد بار منفی هم هست.البته ان فهم سنتی از دین در زمان خودش دارای کارکرد مثبت بوده است اما امروزه قابل دفاع نیست.پس ما امروز به معنویت نیاز داریم ونه به فهم سنتی از دین تاریخی.
ملکی برای تفهیم رای خود به تقسیم مولفه های مدرنیته به مولفه های اجتناب نا پذیر و مولفه های اجتناب پذیر می پردازد. وآنگاه نتیجه می گیرد که تکلیف ما ادمیان در برابر مولفه های اجتناب ناپذیر چون گریزی از انهانیست(همچون ضرورت طی دوره بیماری که هیچ نسخه ای هم برای درمان ان کار ساز نیست) همچون مولفه های اجتناب ناپذیر مثبت ، روشن است. وجز تسلیم و رضا چیزی نیست. اما مولفه های گریز پذیر منفی باقی می ماند که ادمی می تواند از انها اجتناب کند که خود غرب نیز با نقد مداوم د ر پی شناخت و تجربه و اصلاح انهاست.
اما بزرگترین ویژگی اجتناب ناپذیر مدرنیته عقلانیت است که بنابرین نخستین ویژگی معنویتی که از ان ذکر رفت سازگاری با عقلانیت است. به تعبیری بهتر دین عقلانی شده .فهم سنتی از دین تاریخی چون بخش اعظم ان تعبدی است با معنویت سازگار نیست چراکه استدلال با تعبد متناقض است.
از دیگر ویژگی های اجتناب ناپذیر مدرنیته اینجایی و کنونی بودن راه حل هاست بدین معنا که ما باید بتوانیم در همین دنیا نوعی آزمون برای راه حل ها ی ارایه شده از سوی دین دردست داشته باشیم.براین اساس انسان مدرن لزو ما منکر به اخرت نیست اما برایش مهم است که آزمایشگاه راه حلها ،همین دنیاست.اگر او نماز می گذارد اگر او حج می رود واگر روزه می گیرد نتایج عملی او را باید در همین دنیا ببیند(احساس ارامش /شادابی/ رضایت باطن و..).حال اگر اخرتی هم بود که ادامه همین مسیر خواهد بود واگر نبود هم چیزی را ازدست نداده بلکه در دنیا اجرتش را ستانیده است. بنابراین معنویت یک تجربه گرایی دینی است.یعنی من در همین دنیا تجربه می کنم.
فروشکنی مابعد الطبیعه فربه و گسترده قدیم از دیگر ویژگیهای مدرنیته است.معنویت یا دین مدرن با حداقلی از متافیزیک سازگاری دارد.پس معنویت نوعی دیانت است که بار متافیزیکش به حداقل ممکن رسیده باشد.
قداست زدایی ویا به تعبیر دیگر برابری طلبی به لحاظ معرفتی از دیگر شاخصه های مدرنیته واجتناب ناپذیر است.پس هیچ کس و هیچ چیز فوق چون وچرا نیست وهر کس و هر کلام در بوته نقد عیارش اشکار می شود.
باور به اینکه ادیان تاریخی ویزگیهای محلی یا لوکال دارند از دیگر لوازم مدرنیته است که البته اجتناب ناپذیر است.به این باور اگر ادیان تاریخی در جغرافیایی غیر انچه در ان پیدا شدند ظهور می کردند ان پاره ها متفاوت بودند.
معنویت امروز جهان براین باور است که دین برای بشریت است و نه بشریت برای دین.یعنی دین امده است به انسان خدمت کند.